Εκκλησιαστικη ιστορια

Η παρούσα εισήγηση λόγω κωλύματος  του κ. Γκέκα, ανακοινώθηκε από τον  κ. Γεώργιο Δημητρίου.

Κύριοι:  Με την  παρούσα εισήγηση δεν θα μακρηγορήσω στο χρονικό της δημιουργίας των οικισμών της Γιαννιτσούς ή στην δημιουργία του χωριού της Ν. Γιαννιτσούς.  Αυτό σίγουρα θα αποτελέσει θέμα εισήγησης σε κάποια άλλη τέτοια σχετική ημερίδα.

Για την Γιαννιτσού (Παλαιά) θα ασχοληθεί άλλη εισήγηση, από τον συνταξιούχο δάσκαλο Δημήτρη Δεληγιάννη από το χωριό της Παλαιάς.

Η παρούσα εισήγηση έχει σαν σκοπό να αναφερθεί ως προς την εκκλησιαστική ιστορία της Γιαννιτσούς Νέας και Παλιάς,  με την διευκρίνιση .

Α) Ό,τι αναφορές γίνονται πριν από την απελευθέρωση του 1821 και μέχρι τον ορισμό των συνόρων στο φρύδι της Όρθρης 1833,  αφορούν το ενιαίο χωριό της Γιαννιτσούς (Παλαιά)  και ό,τι αναφορές γίνονται μετά το 1827-1833  και μέχρι το 1845 και επέκεινα τα Γιαννιτσώτικα Καλύβια ή τη Ν. Γιαννιτσού.

Β)Τα Γιαννιτσώτικα Καλύβια  ή  οι οικισμοί στο Γιαννιτσώτικο χώρο,  ήταν  οικισμοί διάσπαρτοι μέσα στα γεωγραφικά όρια του χωριού. Δύο από αυτούς  για πολλούς ερευνητές λογίζονταν ως  απροσδιόριστοι, όπως το Τοπόλου και τα Λυτα, ενώ άλλοι με βάση τις αρχειακές αναφορές από την πρόθεση της Ρεντίνας, αναφέρονται ως αυτόνομοι προεπαναστατικοί οικισμοί, όπως η Λαβανίτσα ή Γκλαβανίτσα ή Γλαβανίτσα, τα Θέρμα, το Καστρί, ή τα Καλύβια (Αγίας Τριάδας), οι Κούνιες κ.α. είναι νεώτεροι, ενώ σήμερα όλες οι παραπάνω περιοχές αποτελούν τοπωνύμια του χωριού.

Η πρόθεση της Ρεντίνας  αποτελεί  την παλαιότερη αρχειακή αναφορά των αφιερωτών στην περιοχή στην οποία καταγράφονται 208 ονόματα από τη Γιαννιτσού. Τα ονόματα αυτά αναφέρονται στην εισήγηση του  κ. Κώστα Σπανού που έγινε στο 1ο Συνέδριο Φθιωτικής Ιστορίας με τίτλο «Οι αφιερωτές της Γιαννιτσούς της πρώτης γραφής (1640 ci)  στην πρόθεση ης Μονής της Ρεντίνας» και δημοσιεύθηκαν στα πρακτικά του Συνεδρίου. Το θέμα όμως είναι, ότι δεν συμπεριελήφθησαν όλα τα ονόματα που αναφέρονται στη πρόθεση, βασικά λείπουν τα ονόματα των αφιερωτών των παραπάνω  αναφερομένων οικισμών: (Λαβανίτσας, Τοπόλου, Λυτά, Καστρί κ. α.  Αυτό νομίζουμε συνέβη για δύο λόγους: α) Ο κ. Σπανός για παράδειγμα δεν γνώριζε ότι οι αφιερώτες των παραπάνω οικισμών είναι στην περιοχή  του ίδιου Χωριού και έχουν ξεχωριστή αναφορά.  β) ίσως γιατί οι φωτοτυπίες της πρόθεσης που είχε στη διάθεσή του, είναι κακής ποιότητας και γ) γιατί ο κ. Γ Δημητρίου δεν είχε δημοσιεύσει κάποιους από αυτούς τους οικισμούς ή τους είχε ως απροσδιόριστους

Την πρόθεση της Ρεντίνας αν κανείς θέλει να την ερευνήσει πρέπει να την αναζητήσει, ως πρόθεση της Μονής Κορώνης, γιατί έτσι την έχουν καταγράψει, όταν μετά το 1909 η Μονή της Ρεντίνας υπήχθη διοικητικά στη Μονή Κορώνης.

Ζητήθηκε από τον κ. Σπανό να είναι εδώ σήμερα αλλά για δικούς του λόγους δεν μπόρεσε να παραβρεθεί.

Ανάμεσα λοιπόν στα ονόματα τα αδημοσίευτα υπάρχει και το όνομα ενός ιερέα από τη Γιαννιτσού, του παπά Αποστόλη, ο οποίος σίγουρα ήταν ιερέας πριν από το 1800. Να σημειωθεί όμως εδώ ότι η πρόθεση αυτή καλύπτει την περίοδο περίπου από το 1640 έως και τις αρχές του 18ου αιώνα.

Η  επόμενη αρχειακή αναφορά για την Γιαννιτσού είναι η αναφορά για τους επισκόπους των Ν. Πατρών (Πατρτζικίου) , όπου αναφέρεται:  «Νεόφυτος ο εκ Μυκώνου όστις δειλός και φιλήσυχος ένεκα, των Τούρκων έκτισεν  οικίαν εν Γιαννιτσού, ένθα διαμένων και ετελεύτησεν, ποιμάνας το ποίμνιον αυτού έτη 26. Ούτως φέρεται υπογεγραμμένος εν τω εν έτει 1746 Πατριαρχικώ, Συνοδικω  γράμματι τω συναμολογηθέντι περί αγοράς της νήσου Πρώτης»1 (Αθαν. Κοιν. Ύψηλ. αυτόθι σελ. 611.

Ο Κων/νος Φλώρος (Περατικός) γράφει: «Νεόφυτος 1730-1756.Μετά την παραίτησιν του κυρ Νικηφόρου εχειροτονήθη ο κυρ Μεόφυτος παρά του Πατριάρχου κυρ Νεοφύτου, διάκονος ών του αυτού πατριάρχου και ήτον Μυκωνιάτης. Άνθρωπος πολλά δειλός, ήσυχος και άκακος πλην ήτον ολίγον φιλάργυρος και εκυβερνήθη καλώς. Και με το να ήτον δειλός και ήσυχος εξ αιτίας των Τούρκων έκτισεν οσπίτιον εις την Γιαννιτζού και εκάθησεν εκεί έζησε χρόνους έξ εις τον θρόνον και ετελεύτησεν και ετάφη μέσα εις την αυλήν της Μητρπόλεως όπισθεν από το ιερόν. Έπειτα κάμνοντάς του ανακομιδήν ομού με τον Ιερόθεον ο κυρ Καλλίνικος επείγε τα λείψανα του εις κοιμητήριον του μοναστηριού της Αγάθωνης». (Τα δύο  ονόματα είναι αρχιερείς που τον διαδέχθηκαν στη Μητρόπολη Νέων Πατρών) 

Η επόμενη αρχειακή αναφορά για τη Γιαννιτσού είναι στη ανέκδοτη παρουσία της Μονής του Προυσού που χρονολογείται  από το 1770 έως τα μέσα του 19ου αιώνα, όπου καταγράφονται τέσσερα ονόματα αφιερωτών, όχι της αρχικής γραφής  τα ονόματα αυτά είναι: «Αγορίτσας προσκυνήτριας, Αγορίτσας, Κωνσταντίνου και Γεωργίου».

Πριν τη δημιουργία του Ελλήνικού κράτους και τη χάραξη των συνόρων στο φρύδι της Όρθρυς, η Γιαννιτσού εκκλησιαστικά  υπάγονταν στην επισκοπή Ν. Πατρών (Υπάτης) και από το 1833 στην δημιουργηθείσα επισκοπή Φθιώτιδας, με πρώτο επίσκοπο τον πρώην Ευρίπου Ιάκωβο Παπαγεωργίου, έναν ιεράρχη που πραγματικά άφησε ιστορία στη Φθιώτιδα με τις  πράξεις του. Ένα από τα πρώτα μέτρα της συσταθείσας τότε Ιεράς Συνόδου, ήταν η περιβόητος εγκύκλιος 805/432 στις 31 Μαρτίου 1834, με την οποία έλεγε: «..Η ιερά Σύνοδος του Βασιλείου της Ελλάδος, Θέλουσα να προλάβη καθ’ όσον είναι δυνατόν τα εκ της παραμελήσεως των εις τον γάμον απαιτουμένων προερχόμενα κακά..» διέταξε  να μην γίνεται κανένας γάμος χωρίς προηγούμενη άδεια του κατά τόπου αρχιερέως. Στην πραγματικότητα ήθελε ένα ακόμη πρόσθετο έσοδο για τους ιερωμένους. Έτσι με βάση αυτή τη εγκύκλιο και την έκδοση αδειών γάμων,  έχουμε σήμερα κάποια αρχεία αδειών γάμων, από τα οποία μπορούμε να αντλήσουμε σημαντικά στοιχεία. Πολλοί ερευνητές συγχέουν τον οικισμό Λαβανίτσα ή τα Θέρμα  Το χωριό Γκλαβανίτσα( σημερινή Ν, Γιαννιτσού) λεγόταν και Γιαννιτσώτικά Καλύβια, είχε τρείς εφημερίους. Γράφει  ο κώδικας: «Όμοιον τούτου εδόθη προς τους πρεσβυτέρους Σακελλάριον Αντώνιον Κωνσταντίνου, Αθανασίου Ιωάννου και Ιωάννην Κωνσταντίνου δια την ενορίαν Γκλαβενίτζαν ήτοι Ν. Γιαννιτσού» 28 αριθ. πρωτοκόλλου 858/31 Δεκεμβρίου 1834.

3) Προς εφημέριον του χωρίου Γιαννιτζούς παπάν Ιωάννην Οικονόμου, ίνα στεφανώσει τον Νικόλαον Πολύζον κάτοικον του χωρίου Ασβέστης (Παληασβέστης) μετά της Ελένης Γ. Γεωργίου κατοίκου του χωρίου Γιαννιτζούς, αμφοτέρων εις πρώτον γάμον.  Λαμία 4 Σεπτεμβρίου 1836
Από τις παραπάνω

Το 1835 όμως ενώ είχε προηγηθεί η κατάργηση των Μοναστηριών τα οποία είχαν λιγότερους από πέντε μοναχούς και στη επισκοπή της Φθιώτιδας έμεινε μόνο το Μοναστήρι της Αγάθωνος, η ιερά Σύνοδος , ζήτησε από τους κατά τόπους επισκόπους την καταγραφή όλων των ιερωμένων που υπήρχαν στην περιοχή τους. Με βάση την  καταγραφή αυτή στη Γιαννιτσού το 1835 υπάρχουν τέσσερις ιερείς. Αυτό πρακτικά σημαίνει και τέσσερις ενορίες ή τουλάχιστον 50 οικογένειες /ιερέα Ενώ σε μια απογραφή του Υπ. Εσωτερικών του 1835 η Γιαννιτσού είχε 117 οικογένειες και 502 κατοίκους. Εκτιμάτε ότι καταγράφονται μεν τέσσερις ιερείς στα Γιαννιτσώτικά Καλύβια, αλλά αυτοί κατανέμονταν στους κατά τόπους οικισμούς. Ας τους δούμε ξεχωριστά:

1) Αντώνιος Κωνσταντίνου (Σακελλάριος) (Α, α/α 361) γεννήθηκε στη Γιαννιτσού το 1765, ήταν 70 χρονών και ήταν έγγαμος. Με βάση τον Κώδικά της Μητρόπολης Φθιώτιδος, φαίνεται ως εφημέριος στα Καλύβια Γιαννιτσούς, όπως και οι υπόλοιποι ιερείς.

2) Αθανάσιος Ιωάννου (Α΄α/α 352) Γεννήθηκε στη Γιαννιτσού το 1767 ήταν δηλαδή 68 χρονών και έγγαμος. Άγνωστο γιατί δεν αναφέρεται στον κώδικά της Μητρόπολης.

3) Ιωάννης Κωνσταντίνου, γεννήθηκε στη Γιαννιτσού το 1758 ήταν 77 ετών και έγγαμος

4) Γεώργιος Κώνστα (Α΄, α/α 803) γεννήθηκε στη Γιαννιτσού το 1775, ήταν τότε 69 χρονών και άγαμος. Δεν αποκλείεται να ήταν ιερομόναχος ο οποίος να μόναζε σε κάποιο από τα Μοναστήρια που διαλύθηκαν ή να ήταν από το Μοναστήρι του Αγίου Παντελεήμονα της Λαβανίτσας, όπως λέγεται για το εξωκλήσι αυτό.

Από τις άδειες γάμων  της Μητρόπολης Φθιώτιδος εντοπίζεται το 1836 και 1838, ως εφημέριος στα Καλύβια Γιαννιτσούς και ο πρεσβύτερος Δημήτριος αγνώστων λοιπών στοιχείων!!!

Οι επόμενοι ιερείς που εντοπίζονται αρχειακά στη Γιαννιτσού είναι το 1853 ο Ιωάννης Ξενιώτης ο οποίος ήταν ιερέας όταν κατασκευάστηκε ο Ναός του Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου. (Συμβόλαιο 1041/1853 του Αλεξ. Χατσίσκου).  Και ο ……….. το 1877 (Συμβόλαιο 15796/1877 Κώστας Μαυρίκας)

Ως προς το Ναό τώρα, γνωρίζουμε αρχειακά ότι ο πρώτος ναός ήταν αφιερωμένος στη Μεταμόρφωση του Σωτήρος, και όχι όπως ο σημερινός που είναι αφιερωμένος στον Άγιο Ιωάννη τον Θεολόγο. Η αλλαγή έγινε με την κατασκευή του νέου Ναού, αλλά δεν μπορούμε να πούμε με βεβαιότητα για ποιους λόγους. Η τοπική παράδοση έχει διασώσει ελάχιστα στοιχεία για το θέμα αυτό. Δεν αποκλείεται όμως,  ο Ναός του Σωτήρος να ήταν κτισμένος στη θέση που είναι ο ομώνυμος σημερινός ναός στην είσοδο του Κοιμητηρίου και να παρέμεινε εκεί για τις ανάγκες του Κοιμητηρίου και η αλλαγή να έγινε με την μεταφορά του κυρίως Ναού στο Κέντρο του Χωριού, με ταυτόχρονη αλλαγή της ονομασίας. Ο νέος Ναός που κατασκευάστηκε το 1852 και αυτό είναι το συμπέρασμα τόσο από την ημερομηνία που είναι χαραγμένη στην παλιά είσοδο του Ναού, όσο και από αρχειακές πηγές, ήταν μικρότερος από τον σημερινό και το 1910 στη ίδια θέση έγινε η επέκταση του Ναού για να πάρει την σημερινή μορφή. Αυτό επεβλήθη γιατί ο πληθυσμός του χωριού εκείνη την εποχή ξεπερνούσε τους χίλιους.

Ο Ναός αυτός είναι Βυζαντινού ρυθμού σε σχήμα βασιλικής με τρούλο, λιθόκτιστος με υλικά της περιοχής και οι τοίχοι του με τις εσωτερικές κολώνες του, στο ύψος των 5 μέτρων συγκλίνουν και είναι δεμένες από γωνία σε γωνία με χιαστί τοποθετημένες σιδηρόβεργες. Το ύψος του Ναού φτάνει τα 7,5 μέτρα, του τρούλου στο 13 μέτρα και του επιβλητικού καμπαναριού στα 15 μέτρα. Το εντυπωσιακότερο στοιχείο του περικαλλούς Ναού του Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου, είναι το ξυλόγλυπτο τέμπλο του- παρά τις παρεμβάσεις που έχει δεχθεί-  Σύμφωνα με την επιγραφή, είναι δημιούργημα Ευρυτάνων ξυλογλύπτων της εποχής: «Αποπερατώθηκε σκαλιστικά, εργασία παρά των Κων/νου Μητσώρου, Γεωργίου Μηλιώτου και Κωνσταντίνου Καισαρώτη, 20 Σεπτεμβρίου 1833»

Δεν θα κάνω την περιγραφή του τέμπλου, του οποίου την αξία εσείς γνωρίζεται καλύτερα, ούτε είμαι ο ειδικός για κάτι τέτοιο. Ότι και να πω θα το αδικήσω. Μόνο μια προτροπή: Γκρεμίστε όλο το χωριό αν θέλετε, το τέμπλο μη το πειράξετε!!!

Και βέβαια πρέπει να γίνει ονομαστική αναφορά και στα άλλα κειμήλια του Ναού, όπως η Αγία Τράπεζα, το προσκυνητάρι, ο Άμβωνας, το Δεσποτικό, το αναλόγιο και το ιερό Ευαγγέλιο του 1810.

Τα εξωκλήσια: Στη είσοδο του χωριού συναντάμε το εκκλησάκι της Αγίας Παρασκευής, άγνωστο πότε χτίστηκε.

Στις Βόρειες παρυφές του  χωριού δίπλα από τη είσοδο του  Κοιμητήριο  είναι ο Ναός του Σωτήρος για τον οποίο έγινε λόγος πιο πάνω.    .Πηγαίνοντας  προς Παλαιά συναντά το εξωκκλήσι του Προφήτου Ηλία που εκτιμάτε ότι κτίστηκε περί το 1900. Εκεί υπήρχαν δυο μεγάλες βελανιδιές που κόπηκαν στη διάρκεια της κατοχής , 1942 για καυσόξυλα. . Στα Καλύβια, βόρεια του χωριού και σε απόσταση, υπάρχει το εξωκλήσι της Αγίας Τριάδος το οποίο πιθανολογείται ότι ήταν ο κύριος Ναός  των κατοίκων του αναφερομένου πιο πάνω οικισμού.

.Το εξωκλήσι του Αγίου Γεωργίου στα Θέρμα του άλλου οικισμού στη νότια πλευρά του χωριού.

Στη Λαβανίτσα είναι το εξωκλήσι του Αγίου Παντελεήμονα, περιτριγυρισμένο από βελανιδιές, είναι απομεινάρι θα λέγαμε του υπάρχοντος παλιά στην ίδια περιοχή Μοναστηριού, την ύπαρξη του οποίου η τοπική παράδοση έχει σώσει αλλά και από  το τοπωνύμιο  Καλογερόβρυση στο οποίο φθάνει κανείς από το μονοπάτι που ξεκινάει από το Ναό. Στην ίδια περιοχή υπήρχε ένας κατεστραμμένος Ναϊσκος, της Παναγίας, ανάμεσα των κτημάτων του Αθανασίου Ζωβωϊλη και το γρέκι του Τριανταφύλλη, ήταν ο κύριος που εξυπηρετούσε τις ανάγκες του οικισμού. Σήμερα στη θέση αυτή είναι μόνο ένα προσκυνητάρι.  Σε ευθεία γραμμή δυτικά του Αγίου Παντελεήμονα και στο ύψωμα πάνω από τα χωράφια των Βλαχαίων υπάρχουν  τάφοι και  τα απομεινάρια της του μικρού Ναού της Αγίας Παρασκευής, το κοιμητήριο της Λαβανίτσας.

Τέλος μετά το Κέχρινο Λιθάρι, στο δόμο προς παλαιά,  υπάρχει ο Ναός της  Παναγίας κοιμήσεως της Θεοτόκου  που ανοικοδομήθηκε πρόσφατα.