Εκκλησιες

                          Εκκλησιές

Το Θρησκευτικό συναίσθημα του ανθρώπου είναι βαθιά ριζωμένο και κανείς κατακτητής, βία ή νόμος κατάφερε ποτέ να το σβήσει από την συνείδηση του ανθρώπου . Δεν αφαιρείται, δεν αποβάλλεται είναι βαθιά ριζωμένο στις ψυχές των ανθρώπων.
Οι Γιαννιτσώτες, όπως όλοι οι άνθρωποι, είναι βαθιά θρησκευόμενοι και με ταπεινοφροσύνη και ευλάβεια εκδηλώνουν την πίστη τους ανά τους αιώνες.
Ο Μεγαλόπρεπος Ναός του Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου και παλιότερα του Σωτήρος, όπως θα δούμε παρακάτω, αλλά και τα πολλά εξωκλήσια και εικονίσματα σε κάθε σημείο του χωριού δεν αφήνουν καμιά αμφιβολία.
Αυτό το προαιώνιο θρησκευτικό συναίσθημα των Γιαννιτσωτών το προσδιορίζουν και οι παρακάτω Αρχειακές εκκλησιαστικές αναφορές όπως είναι:
1. Η πρόθεση της Ρεντίνας που αποτελεί την παλαιότερη εκκλησιαστική αρχειακή αναφορά των 208 αφιερωτών στην οποία καταγράφονται ονόματα από τη Γιαννιτσού. Τα ονόματα αυτά παρουσιάσθηκαν στην εισήγηση του κ. Κώστα Σπανού που έγινε στο 1ο Συνέδριο Φθιωτικής Ιστορίας με τίτλο: «Οι αφιερωτές της Γιαννιτσούς της πρώτης γραφής (1640 ci) στην πρόθεση ης Μονής της Ρεντίνας» και δημοσιεύθηκαν στα πρακτικά του Συνεδρίου. Το θέμα όμως είναι, ότι εδώ, δεν συμπεριελήφθησαν όλα τα ονόματα που αναφέρονται στη πρόθεση. Βασικά λείπουν τα ονόματα των αφιερωτών των παρακάτω αναφερομένων οικισμών: Λαβανίτσας, Θέρμα, Τοπόλου, Λυτά, Καστρί κλπ., Αυτό συνέβη για τους εξής λόγους:
α) Ο κ. Σπανός, δεν γνώριζε ότι οι παραπάνω οικισμοί βρίσκονταν στην σημερινή γεωγραφική περιοχή της Γιαννιτσούς (Παλιάς και Νέας) για να τους συμπεριλάβει, ενώ έχουν ξεχωριστή αναφορά στην πρόθεση.
β) γιατί οι φωτοτυπίες της πρόθεσης που είχε στη διάθεσή του, είναι κακής ποιότητας και γ) γιατί ο κ. Γ Δημητρίου δεν είχε δημοσιεύσει τότε την εργασία του με τους οικισμούς του νομού Φθιώτιδας.
Την πρόθεση της Ρεντίνας αν κανείς θέλει να την ερευνήσει πρέπει να την αναζητήσει, ως πρόθεση της Μονής Κορώνης, γιατί έτσι την έχουν καταγράψει, όταν μετά το 1909 η Μονή της Ρεντίνας υπήχθη διοικητικά στη Μονή Κορώνης. Ανάμεσα λοιπόν στα ονόματα, τα αδημοσίευτα, της πρόθεσης της Μονής Ρεντίνας, υπάρχει και το όνομα ενός ιερέα από τη Γιαννιτσού, του παπά Αποστόλη, ο οποίος σίγουρα ήταν ιερέας πριν από το 1800. Να σημειωθεί όμως εδώ ότι η πρόθεση αυτή καλύπτει την περίοδο περίπου από το 1640 έως και τις αρχές του 18ου ή του 19ου αιώνα
2. Η επόμενη αρχειακή αναφορά για τη Γιαννιτσού είναι στην ανέκδοτη παρρησία της Μονής του Προυσού, που χρονολογείται από το 1770 περίπου έως τις αρχές του 20ου αιώνα, όπου καταγράφονται τέσσερα ονόματα αφιερωτών, όχι της αρχικής γραφής και τα ονόματα αυτά είναι: «Αγορίτσας προσκυνήτριας, Αγορίτσας, Κωνσταντίνου και Γεωργίου». ( Γκέκας εισήγηση)
3. Ο Κώστας Φλώρος ( Περαστικού) στο βιβλίο του «Η Επαρχία Φθιώτιδας» Αρχιερείς Νέων Πατρών-Υπάτης από 1650-1833 για τον ίδιο Αρχιερέα (Νεόφυτο) σελ. 162 γράφει:
Νεόφυτος 1730-1756
Μετά την παραίτησιν του κυρ Νικηφόρου εχειροτονήθη ο κυρ Μεόφυτος παρά του Πατριάρχου κυρ Νεοφύτου, διάκονος ών του αυτού πατριάρχου και ήτον Μυκωνιάτης. Άνθρωπος πολλά δειλός, ήσυχος και άκακος πλην ήτον ολίγον φιλάργυρος και εκυβερνήθη καλώς. Και με το να ήτον δειλός και ήσυχος εξ αιτίας των Τούρκων έκτισεν οσπίτιον εις την Γιαννιτζού και εκάθησεν εκεί έζησε χρόνους έξ εις τον θρόνον και ετελεύτησεν και ετάφη μέσα εις την αυλήν της Μητρπόλεως όπισθεν από το ιερόν. Έπειτα κάμνοντάς του ανακομιδήν ομού με τον Ιερόθεον ο κυρ Καλλίνικος επείγε τα λείψανα του εις κοιμητήριον του μοναστηριού της Αγάθωνης. (Τα δύο ονόματα είναι αρχιερείς που τον διαδέχθηκαν στη Μητρόπολη Νέων Πατρών)
Όπως και σε άλλο σημείο έγραψα, η Ιστορία της Γιαννιτσούς και της Παλαιάς Γιαννιτσούς είναι άρρηκτα δεμένη, όπως ήταν και η ζωή των ανθρώπων τους
Εκκλησιαστικές αλλαγές
Πριν τη δημιουργία του Ελληνικού κράτους και τη χάραξη των συνόρων στο φρύδι της Όρθρυς, η Γιαννιτσού εκκλησιαστικά υπάγονταν στην επισκοπή Ν. Πατρών (Υπάτης).
Βρισκόμαστε στο 1833, με την έλευση του Όθωνα και την πλήρη επικράτηση των Βαυαρών στα εσωτερικά της χώρας, δημιουργούνται ριζικές αλλαγές ως προς το εκκλησιαστικό.
Η αντιβασιλεία, με αντιβασιλιά τότε τον Μάγερ Αρμανσμπέργκ στις 25 Σεπτεμβρίου 1833, εξέδωσε Β.Δ. : «περί των εν τω Βασιλείω Μοναστηρίων», με το οποίο ορίζετο ότι: Τα εγκαταλελειμμένα μοναστήρια και τα έχοντα κάτω από 6 μοναχούς καταργούνται και υπάγονται στη δικαιοδοσία του κράτους. Τα μόνα Μοναστήρια που διατηρήθηκαν από την μανία των Βαυαρών στη Φθιώτιδα, είναι το Μοναστήρι του Αγάθωνος για ιστορικούς λόγους και της Αντινίτσης, ύστερα από παρέμβαση του τότε ηγουμένου προς τον Όθωνα, το οποίο λόγω έλλειψης από καλογέρους κινδύνεψε να γίνει μετόχι της Μονής Αγάθωνος.
Ο Χρήστος Καραγεωργίου στο Βιβλίο του «Μοναστήρια στη Φθιώτιδα». σελίδα 127 γράφει: …. “στη Φθιώτιδα στα χρόνια της τουρκοκρατίας ήταν και άλλα εκτός από εκείνα που αναφέρουμε για τη δράση τους. Τα λοιπά μοναστήρια που όλα πια είναι διαλυμένα και βρίσκονται σε ερείπια τα περισσότερα ή μόνο ένα εκκλησάκι σώζεται στη θέση τους για να υπογραμμίζει την άλλοτε εκεί παρουσία του μοναστηριού”. Αναφέρει μια πλειάδα από αυτά και τέλος δηλώνει πως υπήρχαν και άλλα μικρότερα σε πολλά μέρη της Φθιώτιδας.
Από το φάκελο 70 «Μοναστηριακά κτήματα» της Φθιώτιδας (1833-1836) και από την πληθώρα εγγράφων των (Γ.Α.Κ), μαθαίνουμε για τα διαλυθέντα ή μη μοναστήρια της Φθιώτιδας, καθώς και για την τύχη των κτημάτων τους σε διάφορες περιοχές. Υπάρχουν επίσης οι προκηρύξεις διαγωνισμών για ενοικίαση αυτών των κτημάτων των μονών, όπως επίσης και τα ονόματα των ενοικιαστών.
Τα μοναστήρια του τότε νομού Φθιώτιδας με τα κτήματά τους σε διάφορα μέρη είναι:
Το μετόχι του Αγίου Τάφου στη Σούρπη, ομοίως το ίδιο στο Πτελεό, Το μοναστήρι της Ξενιάς εις Πτελεό, το της ιδίας στη Σούρπη, ομοίως το της Αγίας Παρασκευής εις Γαρδίκι (Κρεμαστής Λαρίσης), ομοίως το της Ξυνιάς στο Μαχαλά, ομοίως το της Ξυνιάς στους Αγιάδες, το της Αγίας Λαύρας εις Γαρδίκι, ομοίως της Παναγίας Βαβριανής ή Βαρνάρας εις Χαμάκου, ομοίως το του Αγίου Γεωργίου (Αμυγδαλιά) εις Σαπουνά, το των Ταξιαρχών στη Νεράιδα.
Το μοναστήρι της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος στα Αλεπόσπιτα, το του Προφήτη Ηλία εις Γαρδίκι Υπάτης, το της Παναγίας Ρουσθιανής κατά την Κουτσούφλιανη, το της Δαμάστας, το του Αγίου Ιωάννου του Προδρόμου στις Μυξιάτες, το της μονής της Παναγίας Δελφινιώτισσας εις Δέλφινο, το του Αγίου Βλασίου στη Στυλίδα, το του Αγίου Νικολάου στη Δίβρι, το του Αγίου Αθανασίου στο Πλατύστομο (ξυλογέφυρον) του Δήμου Μακρακώμης. (σε άλλο σημείο αυτό το αναφέρει και ως του Γαρδικίου.
Για το μοναστήρι του Αγίου Παντελεήμωνα στη Λαβανίτσα δεν βρέθηκε διαπιστωμένο στα γραπτά και τούτο γιατί, όπως και για πολλά άλλα μικρότερα και φτωχότερα μοναστήρια σε γη, δεν υπήρξε ενδιαφέρον ούτε από τους ενοικιαστές , αλλά ούτε και από το κράτος. Άλλωστε τα δυο βακούφικα κτήματα, βόρεια και νότια της εκκλησίας του Αγίου Παντελεήμονα, καθώς και το τοπωνύμιο «Καλογερόβρυση στο Καναλόρεμα» δεν αφήνουν μεγάλα περιθώρια περί του αντιθέτου.
2. Στις 20 Νοεμβρίου 1833 με νέο Βασιλικό Διάταγμα, ο νομός Φθιώτιδος και Φωκίδας διαιρείται σε 3 Επισκοπές: Φθιώτιδας, Φωκίδας και Λοκρίδας. Με το παραπάνω Β. Δ. έδρα της επισκοπής Φθιώτιδας ορίζεται η Λαμία (Ζητούνι) και η Ιερά σύνοδος Νο 280/1833 με απόφαση της διορίζει πρώτο επίσκοπο, τον πρώην Ευρίπου Ιάκωβο Παπαγεωργίου, έναν ιεράρχη που πραγματικά άφησε ιστορία στη Φθιώτιδα με τις πράξεις του
Ένα από τα πρώτα μέτρα της συσταθείσας τότε Ιεράς Συνόδου, ήταν η περιβόητος εγκύκλιος 805/432 στις 31 Μαρτίου 1834, με την οποία έλεγε: «..Η ιερά Σύνοδος του Βασιλείου της Ελλάδος, Θέλουσα να προλάβη καθ’ όσον είναι δυνατόν τα εκ της παραμελήσεως των εις τον γάμον απαιτουμένων προερχόμενα κακά..» διέταξε να μην γίνεται κανένας γάμος χωρίς προηγούμενη άδεια του κατά τόπου αρχιερέως. Στην πραγματικότητα ήθελε ένα ακόμη πρόσθετο έσοδο για τους ιερωμένους. Έτσι με βάση αυτή τη εγκύκλιο και την έκδοση αδειών γάμων, έχουμε σήμερα κάποια αρχεία αδειών γάμων, από τα οποία μπορούμε να αντλήσουμε σημαντικά στοιχεία.
Πρώτη φροντίδα του νέου Επισκόπου ήταν η επίλυση του ενοριακού και εφημεριακού ζητήματος.
Περί τα μέσα του 1834 ο Επίσκοπος έδωσε ενορίες σε εφημέριους και το 1835 έκανε αλλαγές με την δημιουργία ή και συγχώνευση ενοριών, αλλά και τη μετάθεση κάποιων ιερέων.
Συνεχίζουμε την έρευνα για την ίδρυση της δικής μας ενορίας. Από την παράθεση των στοιχείων και τις άδειες γάμων συμπεραίνεται ότι η Ν. Γιαννιτσού είχε 3 ή και 4 ιερωμένους. Πιθανολογείται ότι αυτοί κάλυπταν τα διάσπαρτα καλύβια του χωριού, πριν το χωριό γίνει ενιαίο
Με το ίδιο παραπάνω Β. Δ η Γιαννιτσού ή Γλαβανίτσα, ως Γιαννιτσώτικα Καλύβια, υπάγεται πλέον στην Επισκοπή Λαμίας
Το χωριό Γκλαβανίτσα( σημερινή Ν, Γιαννιτσού) λεγόταν και Γιαννιτσώτικά Καλύβια, είχε τρείς εφημερίους. (Γ.Δημητρίου)
Γράφει ο κώδικας: «Όμοιον τούτου εδόθη προς τους πρεσβυτέρους Σακελλάριον Αντώνιον Κωνσταντίνου, Αθανασίου Ιωάννου και Ιωάννην Κωνσταντίνου δια την ενορίαν Γκλαβενίτζαν ήτοι Ν. Γιαννιτσού» 28 αριθ. πρωτοκόλλου 858/31 Δεκεμβρίου 1834. Πηγή «Φθιωτικά Χρονικά» 1997 σελίδα 52 με αύξοντα. αριθμό 14 για τις ενορίες και τους εφημέριους της Επισκοπής Ζητουνίου 1835
Στα πολυπληθή χωριά όπου διορίζονται πλείονες εφημέριοι, δεν χωρίζονται σε τομείς, αλλά στην ίδια ενορία διορίζονται περισσότεροι από ένας ιερείς, μεταξύ τους γίνεται καταμερισμός των οικογενειών των ενοριτών Πηγή «Φθιωτικά Χρονικά» 1997 σελίδα 60
Το χωριό μας ήταν πράγματι πολυπληθές από την ίδρυση του, επιβεβαιώνεται και από την απογραφή του 1835 που αναφέρεται και στο κεφάλαιο «Θέση και όρια», όπου με βάσει αυτή την απογραφή το χωριό είχε 117 οικογένειες και 503 κατοίκους.
Έχουμε καταχωρημένες 4 επί πλέον άδειες γάμων του 1836 από τα «Φθιωτικά Χρονικά εκδόσεως του 1998» στις σελίδες 51, 54 όπου αναφέρεται:
1) 109. Προς εφημέριον Καλυβίων Γιαννιτζούς πρεσβύτερων Δημήτριον δια να στεφανώσει τον Κώστα Ιωάννου μετά της Αικατερίνης του Γιαννάκη Καρκάνη εις γάμον αμφωτέρους πρώτον
Λαμία 28 Σεπτεμβρίου 1836
2) 135. Προς εφημέριον Καλύβια Γιαννιτζούς πρεσβύτερων Ιωάννην δια να στεφανώσει τον Γιώργο Παπαλώνην μετά της Αγορίτσας του Αθαν. Σπάϊ εις γάμον αμφότερους Λαμία 24 Οκτωβρίου 1836
3) Προς εφημέριον του χωρίου Γιαννιτζούς παπάν Ιωάννην Οικονόμου, ινα στεφανώσει τον Νικόλαον Πολύζον κάτοικον του χωρίου Ασβέστης (Παληασβέστης) μετά της Ελένης Γ. Γεωργίου κατοίκου του χωρίου Γιαννιτζούς, αμφοτέρων εις πρώτον γάμον
Λαμία 4 Σεπτεμβρίου 1836
Συνεχίζοντας την έρευνά μας από την ίδια πηγή της έκδοσης 2006 και με τίτλο άδειες γάμου 1838, αναφέρονται άλλες 7 άδειες γάμων του χωριού:
13.Εδόθει άδεια γάμου προς τον πρεσβύτερον Δημήτριον, εφημέριον Καλυβίων Γιαννιτσούς δια να στεφανώσει τον Κωνσταν Καρκάνην μετά της Αγόρος Αθανασίου αμφοτέρους εις πρώτον γάμον. Λαμία, 8 Ιανουαρίου 1838
14. Εδόθει άδεια γάμου προς τον πρεσβύτερον Αντώνιον Σακελλάριον, εφημέριον του αυτού χωρίου, δια να στεφανώσει τον Δημήτριον Αναγνώστου μετά της Αικατερίνης Γεωργίου, αμφοτέρους εις α΄ γάμον. Λαμία 8 Ιανουαρίου 1838
62. Εδόθει άδεια γάμου προς τον πρεσβύτερον Αντωνιον Σακελλάριον, εφημέριον εις Γιαννιτσώτικα Καλύβια, δια να στεφανώσει τον αθανάσιον Κωνσταντίνου μετά της Αικατερίνης παπά Αντωνίου Σακελλαρίου, αμφοτέρους εις πρώτον γάμον. Λαμία 26 Ιανουαρίου 1838
63. Εδόθει άδεια γάμου προς τον πρεσβύτερον Ιωάννην, εφημέριον εις Γιανιτσιώτικα Καλύβια, δια να στεφανώση τον Κωνσταντίνον Ρίζον μετά της Αικατερίνης Κωνσταντίνου, αμφοτέρους εις πρώτον γάμον.
Λαμία 26 Ιανουαρίου 1838.
98. Προς εφημέριον του χωρίου Καλύβια Γιαννιτσώτικα, πρεσβύτερον Ιωάννην, δια να στεφανώση τον Δημήτριον Κώνστα μετά της Ευαγγελίας Βασιλείου, εις γάμον πρώτον. Λαμία 12 Απριλίου 1838
114. «Εδόθει άδεια γάμου προς τον πρεσβύτερον Αντώνιον Σακελλάριον, εφημέριον εις τα Γιανιτσιώτικα Καλύβια, δια να στεφανώση τον Αθανάσιον Δημητρίου μετά της Αικατερίνης Ιωάννου Μενιώτη, αμφοτέρους εις πρώτον γάμον. Λαμία 22 Απριλίου1838.
142. Προς τον εφημέριον του χωρίου Γιαννιτσώτικα Καλύβια, πρεσβύτερον Αντώνιον Σακελλαρίου, δια να στεφανώση τον Κωνσταντίνον Νικολάου μετά της Ζωϊτσας Αθανασίου, του μεν εις τρίτον την δε εις δεύτερο Λαμία 4 Ιουνίου 1838
Οι ιερείς
Από τις παραπάνω άδειες φαίνεται καθαρά ότι η Ν. Γιαννιτσού είχε τέσσαρες ιερωμένους,: Ήτοι τους: Πρεσβύτερο
Ιωάννου Αθανάσιος: Ιερωμένος στο χωριό Γιαννιτσού ετών 68
Κωνσταντίνου Ιωάννης: Έγγαμος 77 ετών,
Κωνσταντίνου Αντώνιος: Από τον Ασπροπόταμο, έγγαμος κατείχε τον ιερατικό τίτλο του Σακελλάριου αργότερα όπως φαίνεται άλλαξε το όνομά του σε Αντώνιο Σακελλάριο (Πηγή: Γ, Δημητρίου)
Το 1843 ιερούργησε στην εκκλησία του χωριού «Σωτήρος» και συμμετείχε στην διαμόρφωση του εκλογικού καταλόγου υπό τον πάρεδρο Αναγνώστη Κουτσολέλο, διαχώρισε τη θέση του με τους υπολοίπους και με τον παρεδρο Κουτζολέλου  σχημάτισαν μειοψηφία και μαζί  με άλλους 40, χωρίς να εκλέξουν δικό τους εκλογέα..
Κωνστας Γεώργιος: Ιερέας Γιαννιτσούς άγαμος, πιθανολογείται ως ιερομόναχος
Οικονόμου Ιωάννης: Αναφέρεται σε πολλές άδειες γάμου, επίσης στις 14 8βρίου 1843, συναντάμε, ως παπά Ιωάννη, χωρίς να γνωρίζουμε ποιος από του παραπάνω Γιάννηδες είναι, να ιερουργεί στον Άγιο Αθανάσιο του Αρχανιού που προσκλήθηκε από μέρος των κατοίκων για να ιερουργήσει και να μετάσχει στην σύνταξη του εκλογικού καταλόγου του 1843, των διαφωνούντων με τον πάρεδρο και τον ιερέα του Αρχανιού, Αλεξίου Παπά Γεώργιο.
Δημήτριος. Παπά Δημήτρη: Αναφέρεται στον εκλογικό κατάλογο του χωριού μας το 1843 να ψηφίζει.
Τους Περισσότερους από τους παραπάνω ιερείς τους αναφέρει και η Αλεξάνδρα Κουλτούκη στην εργασία της «Διοικητικές Μεταβολές των Επισκόπων της Φθιώτιδας από το 1833-1899» που ανακοινώθηκε στο 1ο Συνέδριο Φθιωτικής Ιστορίας που έγινε στη Λαμία το 2001.
Η Γιαννιτσού σε αυτή την εργασία της κυρίας Α . Κ και στον υπάρχοντα κατάλογο του 1834 των χωριών του Δήμου Μακρακώμης δεν αναφέρεται μαζί με τα άλλα χωριά του τότε Δήμου.
Αντίθετα στον κατάλογο των χωριών του 1835 αναφέρεται ως Γλαβανίτσα, Ν. Γιαννιτσού, λεγόταν και Γιαννιτσιώτικα Καλύβια. στον αυξ. Αριθμό 55 όπου αναφέρονται τα ονόματα των παραπάνω ιερέων, χωρίς το όνομα του παπά Δημήτριου. Ενώ εμείς με βάση τις παραπάνω άδειες γάμου που έχουμε στα χέρια μας από το 1834 έως το1836 αναφέρεται και ο παπά Δημήτρης.
Επίσης η κυρία Κουλτούκη αναφέρει μία ενορία στη Γιαννιτσού και όχι δύο ή τρεις, όπως αναφέρουν άλλοι ερευνητές, Ενώ αντίθετα αναφέρει δυο ή τρεις ενορίες σε κάποια μικρότερα χωριά.
Ο πρώτος Ναός «Μεταμόρφωσης του Σωτήρος» 1833- 1852
Ο πρώτος ναός της Γιαννιτσούς με την ονομασία «Μεταμόρφωσης του Σωτήρος», όπως θα διαπιστώσουμε παρακάτω από τις αρχειακές εγγραφές, πρέπει να χτίστηκε με την εγκατάσταση των πρώτων κατοίκων στην περιοχή, το 1833 ή προς τα μέσα της δεκαετίας του 1830. Ο Ναός αυτός πιθανολογείται πως πρέπει να ήταν χτισμένος στην ίδια θέση η λίγο ανατολικότερα της θέσης, στην οποία σήμερα βρίσκεται χτισμένο, το καλαίσθητο και σύγχρονο εκκλησάκι με την ομώνυμη ονομασία στη είσοδο του κοιμητηρίου.
Το σημερινό εκκλησάκι κτίστηκε με δαπάνες επώνυμων και ευσεβών κατοίκων της Γιαννιτσούς, τα ονόματα των οποίων μνημονεύονται πιο κάτω στο κεφάλαιο «εξωκκλήσια».
Το γεγονός της επιλογής της θέσης ανέγερσης αυτού του παρεκκλησιού, από ανθρώπους γνώστες των γεγονότων του χωριού, μεταξύ των οποίων: ο καθηγητής φυσικής Θεόδωρος Γιωτόπουλος, οι Δημήτριος και Μαρία Ζαχάκη, ο Ιωάννης Χ. Ντρούκας κ. α, αλλά και οι διάσπαρτες εγκαταλειμμένες πέτρες, από παλαιά οικοδομή, που υπήρχαν εκεί επί των ημερών μας, στην είσοδο του σημερινού κοιμητηρίου, μας εδραιώνουν την πεποίθηση μας για τη θέση του πρώτου ναού στο χωριό.
Ας περιηγηθούμε τα διάφορα έγγραφα των Γ. Α.Κ:
α) Το Γ.Α.Κ 4 του φ. 47 «Εκλογικά της Συλλογής Λαδά», μας πληροφορεί ότι, στις πρώτες επίσημες εκλογές του 1843 για εκλογή παραστατών, που θα παραστούν στην Εθνοσυνέλευση για το σύνταγμα, πήραν μέρος οι άρρενες που συμπλήρωσαν το 25 έτος της ηλικίας των.
Το έγγραφο αυτό εκτός των άλλων έχει ως εξής:
Σήμερον 26ην του μηνός Σεπτεμβρίου του έτους 1843 Συνελθόντες οι εν τω χωρίω Καλύβια Γιαννιτσούς της επαρχίας Ν. Πατρών της Φθιώτιδας Κάτοικοι εις την εκκλησίαν Μεταμορφώσεως του Σωτήρος περί την 10ην π.μ επί παρουσία του Παρέδρου Αναγνώστη Κουτζολέλου προεδρεύοντος και του Ιερέως Αντωνίου Σακελλαρίου δια να εκλέξουν τους εκλογείς των κατά τας διατάξεις του από 4 Μαρτίου 1829 διατάγματος…… Στον τιμώμενο ναό του Σωτήρος του χωρίου Γιαννιτσούς.
Για το ίδιο παραπάνω θέμα, υπάρχει και δεύτερο έγγραφο από άλλους συντάκτες του ιδίου παραπάνω φακέλου με την ίδια ημερομηνία Οκτώβριος 1843. (Το πλήρες κείμενο και τα ονόματα των εκλογέων στο κεφάλαιο Εκλογικά)
β) Συμβόλαιο του Συμβολαιογράφο Λαμίας Αλ. Χατσίσκου με α/α.1605/ 19 Μαρτίου 1850. Στο συμβόλαιο αυτό μεταξύ άλλων αναφέρεται: …. Προσκληθείς σήμερον την δεκάτην εννάτην Μαρτίου του χιλιοστού οκτακοσιοστού πεντηκοστού έτους(1850) ημέραν Κυριακήν και ώραν τρίτην μετά μεσημβρινήν εν Λαμία παρά της Ζωίτσης χήρας Δημητρίου Καζάση, οικιακά μετερχομένης κάτοικού του χωρίου Γιαννιτσούς του Δήμου Μακρακώμης μη γνωστής ημίν, εχούσης την οικίαν της εις την ενορίαν του εν τω χωρίω Γιαννιτσού ναού του Σωτήρος, παρουσιασθείσης αυτοπροσώπως ενώπιον μας…. Με την παραπάνω διαθήκη η Ζωίτσα Καζάση άφησε μετά τον θάνατό της όλη την κινητή και ακίνητη περιουσία στον γιο της Κωνσταντίνο Καζάση του Δημητρίου. Πηγή: (Γ.Α.Κ Λαμίας).
Από τα παραπάνω αναφερόμενα, τα «εκλογικά», τη διαθήκες, αβίαστα προκύπτει, ότι το χωριό από της συστάσεως του και μέχρι το 1852 ή και λίγο αργότερα, η εκκλησία του χωριού ήταν ο ναός της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος.
Άγιος Ιωάννης ο Θεολόγος 1852 -1910
Ενώ, πάλι από την ίδια πηγή (ΓΑΚ Λαμίας), υπάρχουν δυο συμβόλαια του 1856 και 1857 πωλητήριο και διαθήκη αντίστοιχα, που μας πληροφορούν ότι την περίοδο αυτή, η ενορία της Γιαννιτσούς δεν είναι του Σωτήρος, αλλά η ενορία του Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου, ήτοι:
1) Συμβόλαιο α/α 6885/4/11/1856 του συμβολαιογράφου, Αλ. Χατσίσκου που μεταξύ άλλων αναφέρει:
…Επί παρουσία μαρτύρων: του Αναγνώστου Σαμαρτζή και Κώστα Σώκη γεωργών κατοίκων Γιαννιτσούς, αλλά και άλλων δυο. μαρτύρων από τη Λαμία τους οποίους κάλεσε ο συμβολαιογράφος προς πιστοποίηση της ταυτότητας του Αλέξιου Δήμου κατοίκου Γιαννιτσούς άνευ επαγγέλματος, ο οποίος δήλωσε ότι έχει στην κατοχή του, το 1/3 του ερειπίου μύλου. ….. πούλησε το 1/3 του εξ αδιαιρέτου ερειπίου Μύλου εις την θέση Ρούζια στην εκκλησία του χωριού Άγιος Ιωάννης ο Θεολόγος αντί δραχ. 542 τις οποίες έλαβε από τον επίτροπο της εκκλησίας Δημητρίου Μαργαρίτου γεωργού…..
2) Ένα χρόνο μετά το παραπάνω συμβόλαιο αγοράς του 1/3 του ερειπίου μύλου, έχουμε στα χέρια μας την διαθήκη του Δημητρίου Λούκα από το χωριό Ασβέστη στις 29 Απριλίου 1857 που έχει ως μάρτυρες 3 Γιαννιτσώτες της ενορίας του Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου. Ήτοι:
Εν Λαμία σήμερον την εικοστήν Απριλίου του χιλιοστού οκτακοσιοστού πεντηκοστού εβδόμου έτους (1857)………“Αμέσως μετά ηρώτησα αυτόν αν γνωρίζει γράμματα και μου απεκρίθει δεν γνωρίζει, και επί τούτω προσεκάλεσα τέσσαρες μάρτυρας τους Κων/νο Βαρβατάκην, κτηματίας, Ιωάννην Νταβέλαν, Δημήτριον Αναγνώστου, επίσης κτηματίες κατοίκους και των τριών του χωρίου Γιαννιτσούς του Δήμου Μακρακώμης Φθιώτιδας, έχοντας τας οικίας των εις την ενορίαν του εν τω αυτώ χωρίου ναού Ο Άγιος Ιωάννης ο Θεολόγος και υπαγομένους και τους ιδίους εις την αυτήν ενορίαν και”…….. πηγή: Γιώργος Χ. Καραγκούνης στο το βιβλίο του «Ασβέστης» και στο κεφάλαιο «ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ

3) Μετά από επιτόπιο έρευνα στα τοιχία του σημερινού Ναού, για ημερομηνία κτιτορικής ανέγερσης του πρώτου και μικρότερου ναού. Διαπιστώνεται, ότι ο προηγούμενος και μικρότερος ναός, του Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου, ήταν κτισμένος στην ίδια σημερινή του θέση και στη συνέχεια με την επέκταση του Ναού το 1910 ενσωμάτωσε την είσοδό του με ημερομηνία ανέγερσης 1852, στη νότια μόστρα της τειχοποιίας που βλέπει προς την πλατεία. Παραμένει εκεί για να μας θυμίζει την από αιώνες ύπαρξη του.

Παλαιά είσοδος Ναού

Το σχήμα αυτής της εισόδου του πρώτου και μικρότερου Ναού του «Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου»: είναι στενή και χαμηλή, έχει ύψος περίπου 1,60 μ, ώστε ένας άντρας με κανονικό ανάστημα πρέπει να σκύψει για να μπει μέσα. Ίσως τούτο είναι ενδεικτικό ότι, ο προγενέστερος Ναός του Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου, χτίστηκε με τον τρόπο που γίνονταν οι είσοδοι των προεπαναστατικών ναών και των μοναστηριών κατά την διάρκεια της τουρκοκρατίας. Ήτοι: Είχαν αυτό το σχήμα τέτοιο (μικρές και στενές) για να εμποδίζουν τους τούρκους αλλά και τους δικούς μας καπεταναίους να μπαίνουν μέσα καβάλα στ’ άλογα τους και να προσβάλουν την χριστιανική πίστη.
«Ο Λαϊκός στοίχος: Καβάλα παν στην εκκλησιά καβάλα προσκυνάνε, καβάλα παίρν’ αντίδωρο απ’ του παπά το χέρι»
4) Η ημερομηνία ανέγερσης που είναι χαραγμένη σε πέτρα αυτής της εισόδου δεν είναι ευδιάκριτη, διότι τα βλήματα τις οβίδας που έσκασε στην πλατεία του χωριού, το 1943 και πήρε στο θάνατο επτά ανθρώπους, έχει αλλοιώσει το δεύτερο και τον τρίτο αριθμό, ο οποίος σύμφωνα με τα παραπάνω αναφερόμενα, συμπίπτει με το 1852. Ενώ και κατ’ άλλους ερμηνεύεται, το 1862.
5) Μια άλλη ένδειξη που επιβεβαιώνει τα παραπάνω, είναι και το τέμπλο του Ναού, για το οποίο διεξοδικά θα αναφερθούμε πιο κάτω. Αυτό φιλοτεχνήθηκε από ευρυτάνες «ταλιαδούρους» ξυλογλύπες το 1883. Ήταν προσαρμοσμένο σε μικρότερο σε πλάτος ναό. Κατά την επέκταση του Ναού σε πλάτος και μάκρος, που έγινε το 1910, όπως μας πληροφορεί η μαρμάρινη επιγραφή πάνω από την νότια είσοδο-έξοδο του Ναού, αναγκάσθηκαν να προσθέσουν ισομεγέθες ξύλο καρυδιάς στα δυο πλαϊνά σημεία. Η παραπάνω χρονολογία, είναι η περίοδος που η Γιαννιτσού γνωρίζει πληθυσμιακή έκρηξη, ξεπερνά τις χίλιες ψυχές, και οι ανάγκες των για λατρεία και προσευχή μεγάλες.

Άγιος Ιωάννης ο Θεολόγος.
Μητρόπολης του χωριού, γιορτάζει στις 8 Μαΐου. Ο περικαλλής ναός του Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου του χωριού μας, είναι Βυζαντινού ρυθμού σε σχήμα βασιλικής, λιθόκτιστος από υλικά της περιοχής και οι τοίχοι του με τις εσωτερικές κολώνες του, στο ύψος των 5 μέτρων είναι δεμένες από γωνία σε γωνία με σιδερόβεργες χιαστή.
Κατά τον Γιώργο Λυτοσελίτη οι τοίχοι όσο ανεβαίνουν καθ’ ύψος μετά από αυτό το σημείο, συγκλίνουν ελάχιστα προς το κέντρο, με αποτέλεσμα την καλλίτερη αντοχή του ναού σε κάθε σεισμό.
Η περίμετρος του ναού είναι …. το δε ύψος του υπερβαίνει 7,5 μέτρα. Ο τρούλος του σε θαλασσί χρώμα φθάνει στο ύψος 13 μέτρα και το ύψος του επιβλητικού καμπαναριού είναι στα 15 μέτρα περίπου.
Αν μάλιστα υπήρχε και κανένα παλιό ντοκουμέντο αυτό θα χάθηκε με τον ατυχή πόλεμο του 1879 όπου οι τούρκοι ανακατέλαβαν την Φθιώτιδα και έφθασαν μέχρι τη ταράτσα της Λαμίας προξενώντας μεγάλες καταστροφές στις εκκλησίες και τα μοναστήρια στο πέρασμά τους.
Ο Άγιος Αθανάσιος του Αρχανιού, αρχαίος και προεπαναστατικός οικισμός, κτίστηκε στις 15/12/1861. Αυτό σε καμιά περίπτωση δεν συνηγορεί, ότι το Αρχάνι, πριν από τον Άγιο Αθανάσιο, δεν είχε άλλη εκκλησία ή τη ίδια μικρότερη. Άλλωστε υπάρχει έγγραφο μαρτυρία, ότι στις εκλογές του 1843 η ορκωμοσία των διαφωνούντων ψηφοφόρων αρχανιωτών, έγινε από τον παπά Ιωάννη της Γιαννιτσούς στον Άγιο Αθανάσιο. Πηγή:( Γ.Α.Κ φ 47 Εκλογικά Συλλογή Λαδά, ψηφιακή λήψη 1846052)
Το Πλατύστομο είχε τον ιερό ναό του Αγίου Νικολάου, όπου στις 7 Σεπτεμβρίου το 1843 υπό του παρέδρου Γιαννιτσούς Αναγνώστη Κουτσολέλου και του ιερέως Γεωργίου Καρανίκα του Πλατύστομου, συνήλθαν οι 40 Γιαννιτσώτες οι διαμένοντες στο χωριό αυτό ως έχοντες δικαίωμα ψήφο, για να ορκιστούν για να εκλέξουν τον δικό τους εκλέκτορα Πηγή:( Γ.Α.Κ φ 47 Εκλογικά Συλλογή Λαδά)
Η εκκλησία της Παλαιοβράχας της Παναγίας Κοιμήσεως της Θεοτόκου έχει κτιτορική-ανέγερσης ημερομηνία το 1875 και το τέμπλο της σκαλιστικά έγινε το 1892 από τους ίδιους καλλιτέχνες που φιλοτέχνησαν το τέμπλο του Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου της Γαιννιτσούς.
Ο Άγιος Γεώργιος Ροβολαρίου και αυτός προεπαναστατικός οικισμός.
Με βάση τα πρακτικά του « Α Διεθνούς Συνεδρίου Ρούμελης» στις 14 -17 Σεπτεμβρίου 2001 στο Κάστρο της Λαμίας. Η κυρία Καλίτσα Γιαννοπουλου- Τσιάκα στην εργασία της με Θέμα «Το ξυλόγλυπτο Τέμπλο του ναού Αγίου Γεωργίου Ροβολιαρίου Φθιώτιδας» μεταξύ άλλων γράφει: Το κτίσμα του ναού είναι έργο του τέλους του 17ου αιώνα και λόγου της φθοράς των τοίχων, ύστερα από εσφαλμένους υπολογισμούς των επισκευαστών διατήρησαν μέρος των παλαιοτέρων τοίχων, δεν κατάφεραν όμως να διατηρήσουν το ύψος της οροφής, ή έστω μεγαλύτερο, αλλά το έκαναν μικρότερο με αποτέλεσμα να αναγκασθούν εκ των υστέρων να αφαιρέσουν ένα εγκάρσιο τμήμα κατά μήκους του ξυλόγλυπτου για να χωρέσει το υπόλοιπο. Ενώ ακριβώς το αντίθετο από ότι συνέβη στο ναό του Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου της Γιαννιτσούς το 1910, όχι μόνο έγινε μεγαλύτερος ο ναός αλλά και ψηλότερος, για αυτό έγινε και προσθήκη ξύλου στα πλάγια.
Συνεχίζοντας την περιγραφή του τέμπλου της εκκλησίας του Ροβολιαρίου, η ιδία κάνει λόγο:…. για τεχνική χαμηλού ανάγλυφου, όπως τα τέμπλα της ιδία εποχής στην Κρήτη, την Ήπειρο, τη Μακεδονία, τη Θράκη και την Πελοπόννησο. …Μια απλή σύγκριση με τα παραπάνω τέμπλα με άλλα τέμπλα που είναι διάσπαρτα στον Ελληνικό και Φθιωτικό χώρο βεβαιωνόμεθα ότι οι δημιουργοί τους έχουν επηρεασθεί από τα Ηπειρωτικά και πιθανώς οι γλύπτες να αποτελούσαν ομάδα ή συντεχνία προερχόμενοι από την Ήπειρο.
Το τέμπλο του Ροβολιαρίου αναφέρει ότι δημιουργήθηκε στο τέλος του 17ου ή αρχάς του 18ου αιώνα με πλούσια παραδοσιακά στοιχεία. Ονόματα καλλιτεχνών όπως γίνεται με άλλα τέμπλο δεν αναφέρει.
Εσφαλμένη και αλόγιστη ήταν η απόφαση τεχνικών να περάσουν με λαδομπογιά το τέμπλο της Γιαννιτσούς λόγου της φθοράς από το πέρασμα του χρόνου, επειδή σε ορισμένα σημεία παρουσίασε φθορές από το σαράκι.
Οι Τάκης Ευθυμίου και Αθ. Κολιόπουλος τους οποίους και ευχαριστώ για την εύγλωττη πληροφόρηση στο βιβλίο τους «Το ξυλόγλυπτο τέμπλο της Κοιμήσεως της Θεοτόκου Παλαιοκάστρου Φθιώτιδας» γράφουν: «Το ξυλόγλυπτο τέμπλο της Κοιμήσεως της Θεοτόκου του Παλαιοκάστρου Φθιώτιδας, φιλοτεχνήθηκε από τον Γε και Νι Μηλιώτη (πατέρας και γιος) και το έργο τους ξεκίνησε το 1889 και το αποπερατώνουν στις 5 Αυγούστου του 1890».
                                                                                    Το τέμπλο
Το τέμπλο της Γιαννιτσούς, που θα περιγράψουμε κατά το δυνατόν πιο κάτω, τελείωσε οκτώ χρόνια πριν από αυτό του Παλαιοκάστρου. Ένας από του παραπάνω τεχνίτες, ο Γε. Μηλιώτης μετείχε και στο τέμπλο της Γιαννιτσούς, αλλά με τελείως διαφορετική σκαλιστική τεχνοτροπία, τηρώντας όμως πάντα με ευλάβεια την αλληλουχία των Θρησκευτικών γεγονότων στις παραστάσεις στα διάφορα επίπεδα (Θωράκια) του τέμπλου κ.α
Κειμήλια του Ναού της Γιαννιτσούς
α).Το Τέμπλο
β).Το Προσκυνητάρι,
γ). ο Άμβωνας,
δ). ο Δεσποτικός Θρόνος,
ε). το Αριστερό Αναλόγιο.
στ).Το Ευαγγέλιο του 1810
ζ). Αγία Τράπεζα.
Δεν θεωρώ τον εαυτό μου ως τον καταλληλότερο να περιγράψω αυτά τα κειμήλια, πολύ δε περισσότερο το τέμπλο, το ανεπανάληπτο αυτό έργο.
Θα προσπαθήσω να δώσω κάποιες πληροφορίες μέσα από τις οποίες κάποιοι, ίσως πιο γνώστες να τα αποδώσουν σαφώς καλλίτερα. Ας γίνει όμως μια αρχή.
α)Το Τέμπλο του ναού του Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου της Ν. Γιαννιτσούς, της Παλαιοβράχας, του Παλαιοκάστρου, πιθανόν και άλλα, στο Φθιωτικό χώρο φιλοτεχνήθηκαν από τους ίδιους παρακάτω καλλιτέχνες. Οι ίδιοι καλλιτέχνες φιλοτεχνήσαν και το τέμπλο του ναού της Αγίας Τριάδας Ευρυτανίας. Τα τέμπλα αυτά είναι ένα δείγμα εξαιρετικής και ανεπανάληπτης ξυλογλυπτικής δημιουργίας και δη λαϊκής τέχνης και φιλοτεχνήθηκαν όπως αναφέρεται παρακάτω από τους γνωστούς για την εποχή Γιαννιώτες καλλιτέχνες, τους «ταλιαδούρους» όπως τους αποκαλούσαν.
Σύμφωνα με τον Γεώργιο. Ν. Οικονόμου που αναφέρεται στο τέμπλο της μονής της Ρεντίνας γράφει σχετικά. «Ανήκει στα ψηλά περίτεχνα τέμπλα τα οποία επικρατούσαν κατά τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας. Ο τύπος αυτός των τέμπλων αποτελεί μεταβολή των αισθητικών αντιλήψεων και μολονότι η προέλευσή των, βασικά, είναι ρωσική, η περίτεχνη και πολύπλοκα διακοσμημένη επιφάνεια μαρτυρεί κάποια ισλαμική επίδραση. Αντίθετα προς το βυζαντινό τέμπλο που είναι χαμηλό, το μεταβυζαντινό φθάνει αρκετά ψηλά και απομονώνει τελείως το ιερό από τον κυρίως ναό. Λόγω του πλήθους των μικρών και μεγάλων εικόνων, που παρεμβάλλονται μεταξύ των σκαλιστών μερών, ονομάζεται και εικονοστάσι».
Αναφέρομαι στην περιγραφή του παραπάνω τέμπλο για να καταδείξω στον αναγνώστη την ομοιότητα των δυο τέμπλων, μόνο ως προς την τεχνική δομή και όχι την ξυλογλυπτική τέχνη, αλλά για τη διαφορά του βυζαντινού και του μεταβυζαντινού.
Με βάση την παραπάνω περιγραφή του Γ. Ν. Οικονόμου το τέμπλο της Γιαννιτσούς ανήκει στο μεταβυζαντινό.
Περιγραφή του Τέμπλου
Μετά από επιτόπια παρατήρηση και μελέτη, χωρίς να είμαι ειδικός θα προσπαθήσω να περιγράψω τη δομή και τα διάφορα τμήματα του τέμπλου καθ’ ύψος και πλάτος μέσα από τα λεγόμενα κάποιων παλαιοτέρων και από τη σύγκριση διαφόρων βιβλίων που βασικά πιο πάνω αναφέρω.
Τα βασικά αρχιτεκτονικά τμήματα του τέμπλου του Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου είναι τα θωράκια που χωρίζονται από 10 καθ’ ύψος κολώνες
Στο πρώτο επίπεδο ανήκουν:
1) Οι κίονες, 2)  η Βάση, 3) η Ποδιά,  4) η Σταφυλή,  5) ο κάτω Κεταμπές,  6)  οι Δεσποτικές εικόνες,  7) Η Βημόθυρα,  8)Το Άγιο Ποτήρι
Στο δεύτερο επάνω επίπεδο είναι:
9)πάνω Κεταμπές, 10) το Κιμέρι, 11) η Περιστέρα, 12) Ρίζα Ιεσαί, 13) Δωδεκάορτο. 14). Εικόνες Αποστόλων Αγίων και το 15) η Στέψη ή επίστεψη
1.Πεσσοί (Κίονες)
Τα επίπεδα (οριζόντια) του τέμπλου μέχρι το μέσον σχεδόν από το 2-8 όπως αναφέρουμε πιο πάνω, χωρίζονται μεταξύ τους από 12 κάθ’ ύψους πεσσούς (κίονες) σκαλιστούς με διάφορες παραστάσεις του φυτικού και ζωικού βασιλείου και σταφύλια, ήτοι, 6 κίονες αριστερά και 6 δεξιά της Ωραίας Πύλης, Βημόθυρα. ( Χρήζει μια επιτόπιας έρευνας για το τι είναι οι παραστάσεις των σκαλιστικών)
2. Βάση: Επάνω στην οποία στηρίζεται όλο το τέμπλο
3. Η ποδιά: 8 σκαλιστά θωράκια 4 αριστερά και 4 δεξιά της Ωραίας Πύλης είναι σε σχήμα ορθογωνίου σκαλισμένα με διάφορες παραστάσεις.
4. Η Σταφυλή: Στενή λουρίδα ξύλου που χωρίζει την ποδιά από τον κάτω Κεταμπέ και είναι σκαλισμένη με κλαδιά αμπέλου.
5. Ο κάτω Κεταμπές: Είναι σκαλιστός με διάφερες παραστάσεις και αναλόγιο διαφόρων εικόνων.
6 Οι Δεσποτικές εικόνες: Ακριβώς πάνω από τον κάτω κεταμπέ, σε μεγάλο μέγεθος, δεσπόζουν μεγαλόπρεπα οι βασικές δεσποτικές εικόνες, στηριζόμενες στα πλάγια στους σκαλιστούς πεσσούς (Κολώνες).

Δεξιά της Ωραίας πύλης βλέποντας ανατολικά:

H   εικόνα του Χριστού: Έχουν σβήσει οι λέξεις, υπάρχει μόνο η λέξη Δαπανη και η ημερομηνία 1870.

Η εικόνα του Αγίου  Ιωάννη Πρόδρομου: Δαπάνη Αθανάσιος Δ. Πρεμέτη 20/2/1864

Η εικόνα του Αγίου Νικολάου: Φιλοτεχνήθηκε από τον καλλιτέχνη  Ζμυρη ή Ζμυρίου  Δαπάνη των Ταγματάρχη Ν. Δουδουμόπουλο[1] και Ν.Κ. Καλτζα επίσης Ταγματάρχης  το 1883.

Η εικόνα του Αρχάγγελου Γαβριήλ, φυλάσσει τη δεξιά βοηθητική θύρα του Ναού και

Η εικόνα του  Αγίου Δημητρίου του  Μυροβλύτη έφιππος: Φιλοτεχνήθηκε 15 Ιουλίου 1868

Αριστερά της Ωραίας Πύλης , όπως τις βλέπουμε είναι:

Η εικόνα της Παναγίας κρατώντας τον Χριστό: έγινε  «Δαπάνη των: Αθανασίου Δ. Πρεμέτη, Κώστα Τζάνη Ιωάννου, Ζωίτσα Ιωάννου, Κανέτη τη ΙΙ Αυγούστου 1881».

Η εικόνα του Αγίου   Ιωάννη του  Θεολόγου προς τιμήν του οποίου έχει ανεγερθεί ο Ναός:.  Δαπάνη Ι. Δημου Χατζή 1833. “Σύμφωνα με τον Γ. Καμμάρα και Ιω. Κουμπαράκη την εικόνα την έφεραν το 1833 οι μεταναστεύσαντες από παλαιά Γιαννιτσού”

Η εικόνα του Αγίου Κωνσταντίνου και της  Αγίας Ελένης: «Δαπάνη: Κωνσταντίνου Βαγγελάρα, και Ιωάννη Δ. Αλεξογιάννη 1881 Μάρτιος, έργο ΧΒΗα Σαμαρινάκη»

Η εικόνα του Αρχάγγελου  Μιχαήλ που φυλάσσει την αριστερή του Ναού βοηθητική θύρα.

Η εικόνα του Αγίου Γεωργίου, έφιππος ακοντίζει τον δράκοντα με το κοντάρι του, που συμβόλιζε  την ειδωλολατρία: «Δαπάνη των: Ν,Αργυρόπουλος, Γρ. Αργυρόπουλος, Βαγγέλης Νικολάου Γρ. Μανιώτης το μνημόσυνον (δυσνάγνωστη λέξη) αηθηον 1883 Γιαννιτσού».

Άλλες εικόνες με αφιερώσεις:

Η εικόνα, ο Άγιος Ιωάννης ο Θεολόγος με τον Άγιο πρόχωρο, «Δαπάνη, Δημητρίου Καζάσι, και Πέτρου Γεωρ Πέτρου και Ιωάννου Μπουγιατζή»

Η εικόνα, ο  Άγιος Ιωάννης ο Θεολόγος καθήμενος «Διά χειρός Ιωάννου Ζμυρίου ΑωΛΓ  1833

[1] Το 1856 ήταν λοχαγός στη Διοίκηση του λόχου στις στρατώνες της Γιαννιτσούς διώκτης ληστών

7.Στο κέντρο του τέμπλου ανοίγεται η βημόθυρα της Ωραίας πύλης, είσοδος προς το Ιερό Βήμα,.
8. Το «Άγιον ποτήριον» κοιλόκυρτο περίγραμμα με διάφορα σκαλιστά σύμβολα και λουλούδια άριστα συνδυασμένα με το υπόλοιπο του τέμπλου.
Κλείνοντας η βημόθυρα, μεγαλόπρεπα προβάλει ο Αρχιερέας
Ο Αρχιερέας μαζί με τους δύο Αρχαγγέλους των βοηθητικών θυρών συμβολίζουν τα άβατο της εισόδου εις το ιερό βήμα.
Το δεύτερο επίπεδο είναι ακριβώς πάνω από τις δεσποτικές εικόνες και δεν χωρίζεται με κολώνες.
9. Ο πάνω Κεταμπές: (Θωράκιο) είναι διακοσμημένος με διάφορες παραστάσεις του θρησκευτικού και του φυτικού βασιλείου περιεχομένου
(Να το ερευνήσουμε εάν υπάρχει, διότι λόγου του χαμηλού φωτισμού δεν το ξεχώρισα)
10. Κιμέρι: Ζώνη με ημικυκλικές ολόγλυφες αψίδες χωρίς κολώνες και καταλαμβάνουν όλο το μήκος του τέμπλου.
11. Περιστερά: Στενή λουρίδα με ολόγλυφα σκαλιστά περιστέρια από τις μύτες των οποίων κρατιούνται οι καντήλες των Δεσποτικών εικόνων, τα οποία σήμερα δεν υπάρχουν όλα
Συνεχίζοντας την περιγραφή του τέμπλου πάνω ακριβώς από τις ημικυκλικές αψίδες βρίσκεται
12. Η Ρίζα Ιεσσαί: Στενή λουρίδα που καταλαμβάνει όλο το μήκος του τέμπλου σκαλισμένη με άμπελο μέσα από την οποία ξεφυτρώνει όλο το γενεαλογικό δέντρο του Χριστού, σε μικρές κυκλικές εικόνες. ;;;;
Λίγο ψηλότερα από τη Ρίζα Ιεσσαί είναι
13. Το Δωδεκάορτο: Το κοσμούν περίπου 22 ημικυκλικές ή ορθογώνιες εικόνες από τη ζωή του Χριστού χωρίς συγκεκριμένη σειρά.
να είμαι βέβαιος, γιατί λόγω του ύψους, δεν μπόρεσα να διακρίνω καλά. Ο Μυστικός δείπνος και οι εικόνες των πρωτοπλάστων, όπου βρίσκονται διάφορες μικρογραφίες σε ελλειψοειδή κορνίζα. :::::
Οι εορτές που αποτελούν το δωδεκάορτο είναι:

Ο Ευαγγελισμός της Θεοτόκου, η Γέννηση του χριστού, η Υπαπαντή, η Βάπτιση του Κυρίου, Η Μεταμόρφωση, η Έγερση του Λαζάρου, η Βαϊοφόρος, Η Σταύρωση του Χριστού, η Ανάσταση του Χριστού, η, η Ανάληψη, η Κοίμηση της Θεοτόκου και η Πεντηκοστή.
14. Κυκλικές εικόνες διαφόρων Αγίων, Αποστόλων και προφητών
Η Στέψη ή την επίστεψη Παράσταση του εσταυρωμένου Κυρίου. Εντύπωση προκαλεί το γεγονός ότι οι καλλιτέχνες, φιλοτέχνησαν την παράσταση με όλα τα σύνεργα της σταύρωσης, σκάλες, σφυρί, λόγχη, ακόμη και οι σκάλες.
Ο σταυρός σκαλιστός περιβάλλεται από διάτρητη κορνίζα και τον τοποθέτησαν στο ψηλότερο σημείο του τέμπλου επί της κορυφής ενός αμβλυγώνιου σκαλιστού τριγώνου στο κέντρο του οποίου βρίσκεται ένας ελλειψοειδής κύκλος με ένα πολυάκτινο ολόχρυσο μάτι.
Συμμετρικά μεταξύ του σταυρού έχουν τοποθετηθεί τα δύο λυπηρά εξαπτέρυγα, το αριστερό φέρει εικονογραφημένη την εικόνα της μητέρας του Χριστού και το δεξιό την εικόνα του αγαπημένου μαθητή του Χριστού, του Ιωάννη Θεολόγου.
Ατενίζοντας ευλαβικά προς τα επάνω, ο πιστός εκστασιάζεται από το ύψος το θαλασσί χρώμα του θόλου και τους υπεριπτάμενους αγγέλους νομίζει ότι ο σταυρός εγγίζει νοερά τον ουρανό.
Μακρύτερα από τα λυπηρά εξαπτέρυγα δυο ολόγλυφα περιστέρια βαστάζουν τις καντήλες που βρίσκονται μπροστά από τις εικόνες του Χριστού και της Παναγίας.
Τέλος το τέμπλο του χωριού στο δεξιό επάνω 2ο μέρος του, λίγο πιο πάνω από την βοηθητική θύρα η οποία φυλάσσεται από τον αρχάγγελο Γαβριήλ, στην περιστερά υπάρχει η επιγραφή με τα ονόματα των γλυπτών, ως εξής:
Αποπερατώθηκε Σκαλιστικά, εργασία παρετων:Κων/νου Μητσώρου, Γεωργίου Μηλιώτου και Κων/νου Καισαρώτη. Στο αριστερό μέρος του τέμπλου και στο ίδιο ύψος υπάρχει η ημερομηνία 1883/ 20 Σεπτεμβρίου.
Τα παραπάνω ευρήματα χρειάζονται περαιτέρω επεξεργασία διότι λόγου του μεγάλου ύψους και του χαμηλού φωτισμού της ημέρας δεν μπόρεσα να διακρίνω πολλά πράγματα. Επιπρόσθετα δε το τέμπλο, από ότι μου είπε, ο Χρήστος Μανιώτης μέχρι ενός ορισμένου σημείου έχει περαστεί με λαδομπογιά και αυτό μπορεί κάποια γράμματα ή σκαλίσματα επίχρυσα που είναι πιθανόν να υπήρχαν να μην διακρίνονται.
Πηγή: Για την περιγραφή, αντλήθηκαν πληροφορίες από το βιβλίο του Τάκη Ευθυμίου και Αθ. Κολιόπουλου με τίτλο «Το ξυλόγλυπτο τέμπλο της Κοιμήσεως της Θεοτόκου Παλαιοκάστρου Φθιώτιδας». Γ. Ν. Οικονόμου Τέμπλο Ιεράς Μονής Ρεντίνας
Η παρέμβαση αυτή όπως και άλλες που έγιναν στο τέμπλο στο πέρασμα των 126 χρόνων χωρίς τη γνώμη ειδικών είναι ότι χειρότερο στην προκείμενη περίπτωση.
Επίσης Λείπει το ένα προσκυνητάρι και ένα αναλόγιο που έχουν αντικατασταθεί με νεότερα, από ότι θυμάμαι υπήρχαν και στασίδια της ιδίας εποχής με την ίδια σκαλιστική τεχνοτροπία, τα οποία σήμερα δεν υπάρχουν.
Σαν Γιαννιτσώτες νοιώθουμε περήφανοι για την προσφορά-παρακαταθήκη των προ παππούδων μας, για την ανεκτίμητη καλλιτεχνική αξία του ξυλόγλυπτου αυτού έργου, που αποπνέει στους εκκλησιασμένους πιστούς ένα μυσταγωγικό και ζωογόνο παλμό θρησκευτικής ανάτασης
Επίσης των ιδίων καλλιτεχνών σκαλισμένα και της ίδιας περιόδου είναι ο Δεσποτικός Θρόνος, Ο Άμβωνας, το ένα Προσκυνητάρι και το αναλόγιο.(τα οποία πρέπει να Περιγραφούν)
β) Προσκυνητάρι
γ) Άμβωνας
δ) Ο Δεσποτικός Θρόνος, σκαλιστικά έγινε από τους ίδιους καλλιτέχνες και από το ίδιο καρυδιάς ξύλο. Η βάση πάνω στην οποία στηρίζεται είναι σκαλισμένα δυο ξυλόγλυπτα λιοντάρια, σε ήρεμη καθιστή στάση, δείγμα ισχύος και εξουσίας. Το κουβούκλιο στηρίζεται πάνω σε δυο δράκοντες, που συμβολίζουν τους φρουρούς της ορθοδοξίας
ε)Αναλόγιο
στ) Ιερό Ευαγγέλιο του 1810
ζ) Αγία Τράπεζα
Το Οστεοφυλάκιο Αριστερά, μπαίνοντας στο νεκροταφείο και εντός του περιβάλλοντος χώρου. Ανεγέρθη με την συνδρομή του Συλλόγου των Απανταχού Γιαννιτσωτών επί προεδρίας Κων/νου Πρεμέτη, το 1989. Υπάρχει επιτύμβια πλάκα που αναφέρει « ΠΑΣ Ο ΖΩΝ ΚΑΙ ΠΙΣΤΕΥΩΝ ΕΙΣ ΕΜΕ ΟΥ ΜΗ ΑΠΟΘΑΝΉΣΗ ΤΟΥ ΑΙΏΝΟΣ»